Jak pokonać stres adaptacyjny?

Wychowawca może skutecznie pomóc dziecku przezwyciężyć stres adaptacyjny, musi tylko wiedzieć jak – wywiad z Agnieszką Dziczek, wieloletnim nauczycielem przedszkola i szkoły podstawowej, mamą dwójki dzieci.

Kiedy rodzice zaprowadzają dziecko do przedszkola, z jednej strony są z maluszka dumni, bo rozpoczyna drogę ku samodzielności, z drugiej – odczuwają obawy, czy sobie poradzi w nowej sytuacji. – Reakcja dziecka na miejsce, panią, zabawki i kolegów bywa trudna do przewidzenia – mówi Agnieszka Dziczek, doświadczony nauczyciel przedszkola. – Niektóre dzieci bez większych problemów przystosowują się do zmiany, inne okupują początki dużym stresem i łzami.

Od czego zależy proces adaptacyjny dziecka?
Przede wszystkim od jego sytuacji emocjonalno- społecznej, która jest wynikiem gromadzenia różnych doświadczeń. W wieku przedszkolnym dziecko najsilniej odczuwa emocje związane ze strachem. Może on się kojarzyć z przedmiotami, osobami, a także sytuacjami (np. pozostaniem bez rodziców w przedszkolu). Ważne jest, aby dziecku pomóc ten strach przezwyciężyć. Kiedy maluch poczuje się bezpiecznie w nowym środowisku? To zależy od wielu czynników. Na pewno proces adaptacyjny będzie zachodził szybciej, jeśli dziecko otrzyma wsparcie od wychowawcy. Z punktu widzenia wychowawcy, co dziecku najbardziej utrudnia adaptację w przedszkolu? Bardzo ważna jest postawa rodziców. Jeśli dorośli straszą dziecko przedszkolem, nie mają do placówki zaufania (przy dziecku krytykują i komentują dorosłych), maluch nabiera przekonania, że pani przedszkolance nie można zaufać. Rodzic, który długo rozstaje się z dzieckiem, wielokrotnie zagląda do sali, mimowolnie przekazuje informację „nie wiem, czy jesteś tu bezpieczny”. Adaptacja trwa dłużej, kiedy dziecko płaczem, histerią wpływa na postawę opiekunów i wymusza na nich konkretne zachowania. Dzieci, u których samoobsługa jest na niskim poziomie, również mogą silniej odczuwać stres. Nie wszystkie maluchy akceptują również rytuały przedszkolne. Stała pora posiłków i leżakowania niektórym dzieciom daje poczucie bezpieczeństwa, u innych rodzi bunt.

Co w takiej sytuacji może zrobić wychowawca? Jak pomóc maluszkowi przezwyciężyć stres adaptacyjny?
Kluczem do pomocy dziecku jest poznanie go. Maluszka trzeba wysłuchać, nazwać i potwierdzić uczucia, których doświadcza. Jeśli tego potrzebuje, to przytulić (najlepiej za zgodą rodziców). Emocjonalne towarzyszenie pozwala dziecku poczuć się bezpiecznie w nowym miejscu. Trzylatki nie mają świadomości upływu czasu i kolejności zdarzeń. Dlatego warto dzieciom prezentować plan dnia. Można do tego wykorzystać piktogramy. Określony piktogram oznacza daną porę. Kiedy dzieci jedzą śniadanie, przyczepiamy przy odpowiednim piktogramie słoneczko. Piktogram z książką oznacza czas na bajkoterapię, a piktogram z lalką i klockami – czas na zabawę. Jeśli słoneczko jest przy piktogramie z podwieczorkiem, maluch wie, że zaraz po niego przyjdą rodzice. Warto zachęcać maluchy do mówienia o swoich potrzebach. Proste pytanie „Czy chcesz…?”, bardzo ułatwia komunikację i pozwala uniknąć przykrej wpadki (np. zmoczenia spodni). Kiedy dziecko płacze, dobrze jest przekierować jego uwagę na coś nowego, czymś go zainteresować (np. zabawką, książką, układanką), a potem powierzyć mu odpowiedzialne zadanie (np. rozdanie kartek do rysowania). Pozytywne wzmocnienia pozwalają dziecku poczuć się ważnym.

A co robić, kiedy brzdąc z powodu stresu odmawia jedzenia posiłków?
Punktem wyjścia jest rozmowa z rodzicem. Dobrze, jeśli rodzic traktuje nauczyciela jak przyjaciela, ufa mu i jego kompetencjom. Podczas rozmowy warto zapytać o posiłki w domu. Czasem dzieci odmawiają jedzenia w przedszkolu, bo są po obfitym śniadaniu lub zaraz po przedszkolu idą do babci, która czeka z ulubionym daniem. Niektóre dzieci nie chcą jeść, bo już w szatni dowiadują się od rodzica, że danej potrawy nie lubią. Kiedy rodzic mówi: „Dzisiaj się nie najesz, bo jest ogórkowa, której nie lubisz” „programuje” dziecko.

Niektóre dzieci za nic nie chcą leżakować. Co wtedy robić?
Jeśli maluch wpada w panikę na sam widok kocyków i poduszek, można poprosić rodziców, by odbierali dziecko nieco wcześniej. Ważne, żeby zjawiali się przed leżakowaniem. W przeciwnym razie dziecko zrozumie, że płaczem może wymusić wszystko, nawet wcześniejsze wyjście z przedszkola. Dzieci szybciej akceptują leżakowanie, jeśli mają swoją piżamkę, pościel, poduszkę i przytulankę. Wychowawcy mogą poprosić dzieci, żeby przyniosły swoje ulubione książki. Maluszki chętnie słuchają bajek do poduszki.

Jak długo może trwać okres adaptacji w przedszkolu?
Powszechnie uważa się, że dziecko potrzebuje około miesiąca, żeby wejść w rytm przedszkolny. Są jednak maluszki, które, mimo starań rodziców i nauczycieli, nie są gotowe na taką formę opieki i zaczynają płakać na samo słowo „przedszkole”. W takiej sytuacji należy rozważyć, czy jest to odpowiednia forma opieki. Być może lepszym rozwiązaniem byłoby przedszkole z mniejszą grupą dzieci, klub malucha, w którym dziecko przebywa krócej czy pozostanie w domu pod opieka bliskiej osoby. Trzeba szukać rozwiązań jak najlepszych dla dobra dziecka.

Dziękuję za rozmowę.